Protocol Montreal

Protocol Montreal

Enghraifft o'r canlynol	cytundeb, cytundeb ar yr amgylchedd
Dyddiad	16 Medi 1987
Iaith	Tsieineeg
Rhagflaenwyd gan	Confensiwn Fienna ar gyfer Diogelu'r Haen Osôn
Lleoliad cyhoeddi	Montréal
Prif bwnc	disbyddu osôn, clorofflwrocarbon
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae Protocol Montreal yn gytundeb rhyngwladol sydd wedi'i gynllunio i ddiogelu'r haen osôn trwy roi'r gorau'n raddol i gynhyrchu nifer o sylweddau sy'n gyfrifol am ddisbyddu'r osôn. Cytunwyd ar eiriad y cytundeb ar 16 Medi 1987, a daeth i rym ar 1 Ionawr 1989.

Ers hynny, mae wedi cael naw adolygiad, yn 1990 (Llundain), 1991 (Nairobi), 1992 (Copenhagen), 1993 (Bangkok), 1995 (Fienna), 1997 (Montreal), 1998 (Awstralia), 1999 (Beijing) a 2016 (Kigali)^[1][2][3] O ganlyniad i'r cytundeb rhyngwladol, mae'r twll osôn yn Antarctica yn gwella'n araf.^[4] Dyma un o lwyddiannau prin dynoliaeth i atal newid hinsawdd.

Mae rhagamcanion hinsawdd yn dangos y bydd yr haen osôn yn dychwelyd i lefelau 1980 rhwng 2040 (ar draws llawer o'r byd) a 2066 (dros Antarctica).^[5][6][7] Oherwydd ei fod wedi'i fabwysiadu a'i weithredu'n eang, fe'i hystyriwyd yn enghraifft o gydweithredu rhyngwladol llwyddiannus. Dywedodd cyn Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Kofi Annan, “efallai mai’r cytundeb rhyngwladol unigol mwyaf llwyddiannus hyd yma yw Protocol Montreal”.^[8][9] Mewn cymhariaeth, mae cynigion rhannu baich effeithiol a datrysiadau i liniaru gwrthdaro buddiannau lleol wedi bod ymhlith y ffactorau dros y llwyddiant, er bod rheoleiddio byd-eang yn seiliedig ar Brotocol Kyoto wedi methu â gwneud hynny. Yn yr achos hwn o her disbyddu osôn, roedd rheoliadau byd-eang eisoes yn cael eu gosod cyn sefydlu consensws gwyddonol. Hefyd, roedd barn gyffredinol y cyhoedd yn argyhoeddedig o risgiau posibl a oedd ar fin digwydd.

Mae'r ddau gytundeb osôn wedi'u cadarnhau gan 198 o bleidiau (197 o wladwriaethau a'r Undeb Ewropeaidd),^[10] gan eu gwneud y cytundebau cyntaf a gadarnhawyd yn gyffredinol yn hanes y Cenhedloedd Unedig.^[11]

Mae’r cytundebau gwirioneddol gyffredinol hyn hefyd wedi bod yn hynod o ran hwylusto'r broses llunio polisi ar raddfa fyd-eang, lle nad oedd ond 14 mlynedd wedi mynd heibio rhwng darganfyddiad ymchwil wyddonol sylfaenol (1973) a’r cytundeb rhyngwladol a lofnodwyd (1985 a 1987).

1. ↑ Hub, IISD's SDG Knowledge. "Kigali Amendment Enters into Force, Bringing Promise of Reduced Global Warming | News | SDG Knowledge Hub | IISD" (yn Saesneg). Cyrchwyd 2019-03-07.
2. ↑ McGrath, Matt (15 October 2016). "Deal reached on HFC greenhouse gases". BBC.
3. ↑ "Adjustments to the Montreal Protocol". United Nations Environment Programme Ozone Secretariat. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 August 2014. Cyrchwyd 24 August 2014.
4. ↑ Ewenfeldt B, "Ozonlagret mår bättre", Arbetarbladet 12-9-2014, p. 10.
5. ↑ "Ozone Layer on Track to Recovery: Success Story Should Encourage Action on Climate". UNEP. UNEP. 10 September 2014. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 September 2014. Cyrchwyd 18 September 2014.
6. ↑ Susan Solomon; Anne R. Douglass; Paul A. Newman (July 2014). "The Antarctic ozone hole: An update". Physics Today 67 (7): 42–48. Bibcode 2014PhT....67g..42D. doi:10.1063/PT.3.2449. https://archive.org/details/sim_physics-today_2014-07_67_7/page/42.
7. ↑ Canada, Environment and Climate Change (2015-02-20). "Ozone layer depletion: Montreal Protocol". aem. Cyrchwyd 2020-04-22.
8. ↑ "The Ozone Hole-The Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer". Theozonehole.com. 16 September 1987. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-09-12. Cyrchwyd 2023-04-13.
9. ↑ "Background for International Day for the Preservation of the Ozone Layer - 16 September". un.org (yn Saesneg). Cyrchwyd 2017-05-28.
10. ↑ "Status of Ratification – The Ozone Secretariat". Ozone.unep.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 October 2014. Cyrchwyd 10 March 2008.
11. ↑ "UNEP press release: "South Sudan Joins Montreal Protocol and Commits to Phasing Out Ozone-Damaging Substances"". Unep.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 March 2016. Cyrchwyd 11 July 2012.